Millennium Docs Against Gravity włącza się w świętowanie 75 lat historii polskiej powojennej kinematografii i funkcjonowania Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi, prezentując wybór filmów WFO. W specjalnej sekcji zaprezentowane zostaną produkcje z muzyką Krzysztofa Komedy, kreacyjne filmy dokumentalne, obrazy nieskażonej przyrody. WFO to nie tylko historia, ale także współczesne produkcje. W programie przeglądu premierowo zostanie pokazany „Niewyraźny klekot ptaków” (2024) Franciszka Berbeki, opowiadający historię pioniera i legendy polskiego filmu przyrodniczego - Włodzimierza Puchalskiego!
Filmy WFO z muzyką Krzysztofa Komedy
Lata 50. i 60., głównie w obszarze filmu przyrodniczego, stanowiły okres rozkwitu dla Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Reżyserzy uatrakcyjniali realizacje dydaktyczne o środowisku naturalnym – zarówno w warstwie dramaturgicznej, wizualnej, jak i muzycznej. W przeglądzie znajdą się filmy z tego okresu, w których jedną z głównych ról wystąpiła muzyka Krzysztofa Komedy – „Twarz wroga” (1965), „Okolice peronów” (1964), „Kraksa” (1963) Edwarda Etlera. Nie zabraknie także filmu przyrodniczego „Mrówcze szlaki” (1956) Stanisława Kokesza – niezwykłej opowieści o zaskakujących obyczajach mrówczych społeczności. Dramatyczność obrazów w tym filmie podkreśla specjalnie skomponowana muzyka autorstwa słynnego jazzmana Jerzego „Dudusia” Matuszkiewicza wykonywana przez sekstet Komedy.
Dokumenty kreacyjne WFO
W retrospektywie WFO w Łodzi nie może zabraknąć także przykładów kreacyjnych filmów dokumentalnych, charakteryzujących się opowiadaniem o świecie w sposób daleki od czystej obserwacji. Te produkcje są twórczo przetworzone i ekspresywne a ich rozwój nastąpił w latach 70., kiedy WFO otworzyło się na grupę młodych twórców, którzy zerwali z dydaktycznym schematem oświatowych produkcji. Film Wojciecha Wiszniewskiego, jednej z najbardziej intrygujących postaci polskiego dokumentu lat 70., „Wanda Gościmińska. Włókniarka” (1975) został zrealizowany na kanwie historii słynnej przodowniczki pracy. Odwołując się do tej postaci, socrealistycznego posągu z lat 50., Wiszniewski demaskuje fałsz i zakłamanie tamtych czasów oraz mechanizmy, w których człowiek staje się narzędziem ideologicznej manipulacji. Autorem zdjęć do tego intrygującego filmu jest zdobywca Oscara® - Zbigniew Rybczyński.
Pełne dowcipu i formalnej pomysłowości, „Wypracowanie” Andrzeja Barańskiego (1979) to wnikliwy portret chłopca w okresie dojrzewania z bardzo oryginalnym scenariuszem. „Zgrywa, za którą kryją się ważne sprawy” – mówił reżyser o formie filmu. Jego wymowę kształtują z pozoru hybrydyczne elementy: starannie zaplanowane, w dużej części zainscenizowane zdjęcia, plansze z napisami i odręcznymi rysunkami. Całość składa się na obraz niebanalnej rzeczywistości bystrego nastolatka, który w barwny i metaforyczny sposób zwierza się ze swoich przemyśleń, fascynacji oraz tęsknot.
Bohaterem „Kilku opowieści o człowieku” (1983) Bogdana Dziworskiego jest charyzmatyczna postać Jerzego Orłowskiego, który mimo braku rąk aktywnie doświadcza życia, jeżdżąc na nartach, pływając, malując obrazy. Codzienność Orłowskiego została oddana za pomocą poruszających zdjęć wielokrotnie nagradzanego za ten obraz Krzysztofa Ptaka. W programie zaprezentujemy także „Szczurołapa" (1986) Andrzeja Czarneckiego, nagradzaną na międzynarodowych festiwalach metaforyczną opowieść o człowieku, który eliminuje szczury na skalę przemysłową. Tytułowy „szczurołap” wnikliwie tłumaczy socjotechniczny charakter swoich działań, które mają za zadanie zniszczenie całej społeczności. Zaprezentowane w przeglądzie filmy niemal pół wieku od ich powstania nadal zachwycają warstwą wizualną, dźwiękową, zwróceniem uwagi na wyjątkowych bohaterów i bohaterki, stanowiąc obowiązkową lekcję filmu dokumentalnego.
Filmy WFO z okresu transformacji ustrojowej
MDAG będzie okazją, żeby przyjrzeć się filmom powstałym w okresie przełomu lat 80. i 90. w Wytwórni Filmu Oświatowego. W filmie „Zabawy w dorosłych ciąg dalszy” (1989) nagradzana reżyserka Jadwiga Żukowska powróciła po 20 latach do grupy sportretowanych niegdyś przedszkolaków, aby zadać im te same pytania – o wyobrażenia dobrego/dobrej partnera/partnerki. Film pozwala przyjrzeć się, które z marzeń z lat dziecinnych przetrwały w dorosłych już osobach. Dziś stanowi interesujący obraz wyobrażeń Polaków o rolach i postawach w relacjach romantycznych doby transformacji.
W przeglądzie nie mogło zabraknąć wielokrotnie nagradzanego filmu „Usłyszcie mój krzyk” (1991) Macieja Drygasa o Ryszardzie Siwcu – człowieku, który w 1968 roku na oczach wielotysięcznego tłumu, podczas uroczystości dożynkowych na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie, oblał się benzyną i podpalił. Na podstawie zachowanych dokumentów, zwierzeń najbliższych i przyjaciół oraz relacji naocznych świadków wydarzenia, autor filmu próbuje odpowiedzieć na pytanie – jakie motywy kierowały Siwcem. Wstrząsająca, przypadkowo nakręcona, kilkudziesięciosekundowa sekwencja archiwalna ze Stadionu Dziesięciolecia – moment samospalenia Ryszarda Siwca, wpisała się na stałe do historii polskiego kina.
Przyroda w filmach WFO – dziś i w przeszłości
Przegląd filmów Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi zwieńczy premierowy pokaz filmu „Niewyraźny klekot ptaków” (2024) Franciszka Berbeki, produkcji przybliżającej życie i twórczość Włodzimierza Puchalskiego, który w wytwórni realizował niezapomniane filmy przyrodnicze. Puchalski był bezgranicznie zakochany w świecie natury, przez blisko pół wieku utrwalał jej piękno, pozostawiając po sobie tysiące metrów taśmy filmowej. Reżyser Franciszek Berbeka, wykorzystując unikatowe materiały z archiwum Wytwórni Filmów Oświatowych, opowiada o niezwykłej pasji i cenie, jaką przyszło za nią zapłacić.
Projekcje uzupełni pokaz przyrodniczych filmów krótkometrażowych. „Do schyłku dnia” (1976) w reżyserii Anny Górnej ukazuje tereny rozlewisk między Biebrzą i Narwią, nietknięte na początku lat 70. cywilizacją XX wieku – tuż przed pracami melioracyjnymi, które miały się wkrótce rozpocząć. „Raport w sprawie bobra" (1979) Barbary Bartman-Czecz ukazuje krajobrazy osuszanych bagien i meliorowanych łąk, skąd naukowcy z Zakładu Doświadczalnego Polskiej Akademii Nauk w Popielnie przesiedlali bobry w środowiska leśnych mokradeł.
Już niedługo poznamy kolejne informacje o 21. MDAG, wśród nich kolejne hity najważniejszych zagranicznych festiwalu, goście_inie, składy jurorskie, koncerty oraz wydarzenia dodatkowe. Millennium Docs Against Gravity odbędzie się od 10 do 19 maja w siedmiu miastach (Warszawa, Wrocław, Gdynia, Poznań, Katowice, Łódź i Bydgoszcz) a następnie online - od 21 maja do 3 czerwca na mdag.pl.
